דאָראָטעאַ גרעװע (שעוועלע)
אונדזער אינספּירירנדיקער ייִדיש־לערערין און בירנבױם־טוערין דאָראָטעאַ גרעװע ז''ל צום ליכטיקן אָנדענק
פֿון אַניקאַ הילמאַן
שבת דעם 14טן מײַ אין דער פֿרי, איז פֿון אונדז אַװעק די איבערגעגעבענע ליבהאָבערין און לערערין פֿון ייִדיש, דאָראָטעאַ גרעװע. זי איז געשטאָרבן צו 61 יאָר, און נישט נאָר איר משפּחה און די חבֿרים אירע, װאָלטן איר געװוּנטשן נאָך אַ סך געזונטע און שעפֿערישע יאָרן, נאָר אױך די גאַנצע ייִדיש־װעלט, װאָרעם מיט דאָראָטעאַן פֿאַרלירט זי אַן אױסערגעװײנטלעכע מבֿינטע און טוערין פֿאַר דער ייִדישער שפּראַך און קולטור.
זי איז געװען אי אַן אױסגעצײכנטע דאָצענטין, זינגערין און איבערזעצערין פֿון ייִדישער ליטעראַטור, אי אַ מענטש מיט אַ שטראַלנדיקן חן, נאָענט פֿאַרבונדן מיט פֿרײַנד און קאָלעגעס איבער דער גאָרער װעלט.
דאָראָטעאַ איז אױסגעװאַקסן אין אַ קריסטלעכער הײם אין ברעמען, צפֿון־דײַטשלאַנד. דער אָנהײב פֿון איר ליבשאַפֿט צו ייִדיש איז געװען די מוזיק. װי אַ סטודענטקע האָט זי זיך אַ מאָל צוגעהערט צו אַ פּראָגראַם אין ראַדיאָ מיט לידער פֿון טובֿה בן־צבֿין. דעמאָלט האָט זי נישט געװוּסט, אַז זי װעט זיך אַ מאָל באַגעגענען און חבֿרן מיט אָט־דער ישׂראלדיקער זינגערין, װאָס איז מיט יאָרן שפּעטער צופֿעליק געזעסן אין עולם אין בית־לײװיק, תּל־אָבֿיבֿ, װען דאָראָטעאַ האָט דאָרטן דערצײלט, װי אַזױ זי איז געקומען צו ייִדיש. אין טובֿה בן־צבֿיס לידער האָט זי, װי אַ יונג מײדל, דערפֿילט דעם באַזונדערן טעם פֿון דער ייִדישער שפּראַך און אָנגעהױבן זיך אינטענסיװ מיט איר צו באַשעפֿטיקן; קודם־כּל, שטודירט ייִדיש אין שטוטגאַרט און האַמבורג, און שפּעטער אין אָקספֿאָרד און בײַ מרדכי שעכטערן אין ניו־יאָרקער קאָלומביע־אוניװערסיטעט.
װי אַ ייִדיש־לערערין האָט דאָראָטעאַ פֿאַרמאָגט דעם װוּנדערלעכן טאַלאַנט יעדן אײנעם װאָס האָט זיך געלערנט בײַ איר אַרײַנצופֿלאַנצן אַן אמתדיקע באַגײַסטערונג און ליבשאַפֿט פֿאַר דער ייִדישער שפּראַך. אירע פּעדאַגאָגישע פֿעיִקײטן זענען געװען זעלטענע, די קורסן אירע אַלע מאָל געװען לעבעדיק און שאַפֿעריש, אָנגעזאַפּט מיט גרױס ידענות.
העכער דרײַסיק יאָר האָט זי אָפּגעהאַלטן לעקציעס װעגן דער ייִדישער שפּראַך און ליטעראַטור אין האַמבורגער אוניװערסיטעט און געגעבן ייִדיש־קורסן אין היגער „פֿאָלקס־הױכשולע‟ (פֿאַקולטעט פֿאַר דערװאַקסענע). זי האָט אױך געלערנט ייִדיש אין „אורבינאָ־אוניװערסיטעט‟, איטאַליע, און בײַם אָקספֿאָרדער צענטער פֿאַר ייִדישע שטודיעס און אַלע יאָר געגעבן קורסן בײַם „ייִדיש־זומער װײַמאַר“.
דאָראָטעאַ איז געװען צװישן די גרינדערס פֿון דער „שלמה־בירנבױם־געזעלשאַפֿט פֿאַר ייִדיש“ אין האַמבורג, און יאָרן לאַנג געװען איר פֿאָרזיצערין.
לעבן איר לערערײַ איז דאָראָטעאַ אױך געװען אַן אױסערגעװײנטלעכע מוזיקערין און זינגערין. זינט די 80ער יאָרן האָט זי געזונגען אין דער קאַפּעליע „פֿרײלעכס‟, װאָס איז געװען אײנע פֿון די ערשטע כּלי־זמר־קאַפּעליעס אין האַמבורג. חוץ דעם איז זי אַרױסגעטראָטן אינטערנאַציאָנאַל מיט איר קאַפּעליע „קאַראַהאָד” און געגעבן אַ סך קאָנצערטן אין דײַטשלאַנד מיט אירע חבֿרים, „די ייִדיש װאָקאַליסטס“.
זי האָט אָפֿט מאָל געאַרבעט מיט זינגערס און אַקטיאָרן אױף זײער ייִדישן אַרױסרײד און אַװעקגעלײגט אַלע כּוחות צו העלפֿן יעדן װאָס איז געקומען מיט עפּעס אַ פֿראַגע לגבי ייִדיש.
זי איז געװען פֿאַרבונדן מיט אַ סך ייִדישע שרײַבער און קולטור־טוערס איבער דער גאָרער װעלט. זי האָט זיך דורכגעשריבן מיט יוסף בורגן, אַלכּסנדר ליזענען און יחיאל שרײַבמאַנען ע״ה און אונטערגעשטיצט פּראָיעקטן װעגן זײערע שאַפֿונגען און איבערזעצונגען אױף דײַטש. זי אַלײן האָט איבערגעזעצט דאָס טאָגבוך פֿון דער װילנער געבױרענער ייִדישער שרײַבערין מאַשע ראָלניקײַטע ע״ה און זי עטלעכע מאָל באַזוכט אין פּעטערבורג. אַחוץ דעם האָט זי געהאַט אַן אינטענסיװן אױסטױש מיט מישע לעװן ע״ה און אַלע מאָל אײַנגעשטאַנען בײַ אים װען זי איז געװען אין רחובֿות. פֿון אירע באַגעגענישן און אינטערװיוען מיט ייִדיש־טוערס אין ישׂראל איז אַפֿילו אַנטשטאַנען אַ פֿילם אין 2010.
דאָראָטעאַ האָט יאָרן לאַנג געאַרבעט אױף אַן אַרײַנפֿיר אינעם ייִדישן אַלף־בית פֿאַר דײַטשיש־קענער, װאָס לערנען זיך ייִדיש . װי אַ פּרי פֿון די דאָזיקע באַמיִונגען איז אַרױס אַ בוך אין 2013 „דער ייִדישער אַלף־בית טריט בײַ טריט“.
זי האָט זיך מוטיק אַנטקעגנגעשטעלט דעם מיחוש און ביזן סוף אָפּגעהיט די ייִדישע שפּראַך װי אַ טײַער קינד.
עס גײט אַװעק אונדזער טײַערע חבֿרטע און באַליבטע ייִדיש־לערערקע, דאָראָטעאַ, אַ מענטש אָנגעפֿילט מיט התפּעלות און אַ פֿאַרברענטע ייִדיש־טוערין. פֿאַר אונדז — און פֿאַר אַ סך אַנדערע, ניט נאָר אין דײַטשלאַנד — בלײַבט נאָך דעם אָנװער אַ װײטיקדיקער בלױז .
כּבֿוד איר אָנדענק